بهبود عملکرد انرژی علاوه بر کاهش شدت انرژی و مزایای زیست‌محیطی، به تقویت امنیت انرژی می‌انجامد به طوری که سبب کاهش واردات انرژی در بسیاری از کشورها در سال‌های اخیر شده است. بررسی‌ها نشان میدهد در صورت عدم اجرای راهکارهای بهینه سازی مصرف و بهبود عملکرد انرژی از اوایل سال ۲۰۰۰ میلادی، میزان مصرف انرژی در سال ۲۰۱۶ در سراسر جهان ۱۲ درصد بیش از مقدار فعلی مصرف میشد که این افزایش معادل اضافه شدن اتحادیه اروپایی دیگر به بازار جهانی برآورد شده است.
به طور کلی هدف از استقرار سیستم مدیریت انرژی، توانمندسازی سازمان‌ها برای ایجاد سیستم‌ها و فرآیندهای لازم به منظور نظارت مستمر بر عملکرد انرژی سازمان و پیاده‌سازی آن بر پایه بهینه کردن استراتژی مصرف انرژی، کاهش هزینه‌ها، کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و ردپای کربن و نیز بهبود جایگاه و مزیت رقابتی سازمان با توجه به اخذ گواهینامه‌های بین‌المللی است.
یکی از استانداردهای جامع و به‌روز در این حوزه، استاندارد بین‌المللی ISO۵۰۰۰۱:۲۰۱۱ نام دارد که در تمامی سازمان‌ها با اندازه‌های مختلف در هر دو بخش دولتی و خصوصی، صرفنظر از نوع محصول یا خدمات و میزان پیچیدگی فرآیندهای موجود قابل استفاده است.
مطابق گزارش آژانس بین‌المللی انرژی، مجموع گواهینامه‌های اخذ شده برای استاندارد ISO۵۰۰۰۱ در سطح جهانی از تعداد ۴۵۹ گواهینامه در سال ۲۰۱۱ (سال انتشار استاندارد) به ۱۱هزار و ۹۸۵ گواهینامه در سال ۲۰۱۵ افزایش یافته که به تفکیک منطقه جغرافیایی در شکل (۱) ارائه شده است.
شکل ۱- شمار گواهینامه‌های ISO ۵۰۰۰۱ طی سال‌های (۲۰۱۵- ۲۰۱۱) میلادی به تفکیک منطقه جغرافیایی
شمار بالای پیاده‌سازی این استاندارد در سراسر جهان، گواه بر گرایش بین‌المللی به سوی سیستم مدیریت انرژی و افزایش آگاهی از میزان اثربخشی و دستاوردهای حاصل از آن است؛ اگرچه تعداد گواهینامه‌های اخذ شده برای این استاندارد در مقایسه با سایر استانداردهای بین‌المللی سیستم مدیریت از جمله ISO ۹۰۰۱ (بیش از ۲۲۰ هزار گواهینامه اخذ شده پس از پنج سال) و ISO ۱۴۰۰۱ (در حدود ۶۵ هزار گواهینامه) می‌تواند حاکی از فقدان محرک‌ها و سیاست‌های مناسب در حوزه انرژی باشد. به طور کلی، مطالعه و بررسی روند پیاده‌سازی استانداردISO۵۰۰۰۱:۲۰۱۱ در اروپا با دارا بودن ۸۵ درصد از مجموع گواهینامه‌ها، مؤکد آن است که عامل اصلی این موفقیت را می‌توان در مدیریت یکپارچه حوزه بهینه‌سازی انرژی از سوی دولتها دانست و اقدامات انجام شده شامل تدوین سیاست‌ها و اهداف کلان، تهیه برنامه‌های اجرایی و دستورکارهای مناسب، اجرای الزامات قانونی و اعطای تسهیلات و مشوق‌های مالیاتی برای ترویج سیستم مدیریت انرژی در سازمان‌ها بوده است. شماری از سیاست‌ها و برنامه‌های اجرایی توسط کشورهای مختلف در این زمینه در جدول (۱) خلاصه شده است.
نمونههایی از سیاست‌های حامی سیستم مدیریت انرژی در سایر کشورها
کشور/منطقه | سیاست | سال | توضیحات |
آلمان | طرح ملی بهینه‌سازی انرژی | ۲۰۱۴ | کارخانجات بزرگ موظف به استقرار سیستم مدیریت انرژی مبتنی بر استاندارد ISO۵۰۰۰۱ هستند تا از آن طریق برای درخواست معافیت از مالیات انرژی و محیط زیست اقدام نمایند. |
اتحادیه اروپا | دستورالعمل بهینه‌سازی انرژی (EED) | ۲۰۱۲ | مطابق با ماده ۸ این قانون، کشورهای عضو ملزم به حصول اطمینان از اجرای دوره‌ای ممیزی‌های انرژی در سازمان‌ها می‌باشند؛ اگرچه سازمان‌ها با شواهدی مبنی بر استقرار اثربخش سیستم مدیریت انرژی، معاف از این الزام خواهند بود. |
ایالات متحده | طرح عملکرد انرژی برتر (SEP) | ۲۰۱۲ | به منظور دریافت گواهینامه SEP، سازمان‌ها ملزم به استقرار سیستم مدیریت انرژی مبتنی بر استاندارد ISO۵۰۰۰۱ بوده و شخص ثالث، بهبود عملکرد انرژی را تأیید خواهد نمود. گواهینامه SEP بر تحقق صرفه‌جویی‌های قابل اندازه‌گیری از طریق فرآیندهای شفاف تأکید دارد. |
اندونزی | قوانین وزارتخانه‌ای در حوزه مدیریت انرژی | ۲۰۱۲ | مطابق با استاندارد ملی اندونزی، کارخانجاتی با مصرف انرژی بیش از ۰۰۰,۶ تن معادل نفت‌خام (toe) در سال ملزم به استقرار سیستم مدیریت انرژی مبتنی بر استانداردISO۵۰۰۰۱ می‌باشند. |
چین | طرح بهینه‌سازی شامل بیش از ۰۰۰,۱۰ سازمان | ۲۰۱۱ | سازمان‌ها ملزم به استقرار سیستم مدیریت انرژی مطابق با استاندارد GB/T ۲۳۳۳۱می‌باشند. |
پرتغال | سیستم مدیریت مصرف در صنایع انرژی‌بر (SGCIE) | ۲۰۰۸ | در راستای تحقق قوانین و اهداف حداقل کارایی انرژی، کارخانجاتی با مصرف انرژی بیش از ۵۰۰ تن معادل نفت‌خام در سال ملزم به انجام دوره‌ای ممیزی‌های انرژی و اجرای طرح‌های بهینه‌سازی مصرف انرژی می‌باشند. |
استقرار مناسب و صحیح سیستم مدیریت انرژی، چه بر اساس الزامات قانونی موجود در دولتها و چه استراتژی درون‌سازمانی، می‌تواند به شناخت وضعیت موجود عملکرد انرژی و پتانسیل‌های بهبود در سازمان کمک کرده و لذا صرفه‌جویی‌های انرژی و کاهش هزینه‌های مترتب را سبب شود.
بر اساس تجارب حاصل از استقرار عملی ISO ۵۰۰۰۱:۲۰۱۱ در کشورهای مختلف، این استاندارد در مرحله بازنگری توسط کمیته فنی TC۳۰۱ واقع در سازمان جهانی استانداردسازی (ISO) است تا از آن طریق با سایر استانداردهای بین‌المللی سیستم مدیریت در نظام یکپارچه (شامل ISO ۹۰۰۰۱ و ISO ۱۴۰۰۱) هم‌راستا شده و نیز بر اثربخشی هرچه بیشتر سیستم مدیریت انرژی در سازمان‌ها بیفزاید.
این کمیته همچنین با هدف ارتقای سطح فنی و کمک به کیفیت استقرار نظام مدیریت انرژی در سازمان‌ها به ویژه صنایع انرژی‌بر، از سال ۲۰۱۴ میلادی اقدام به تهیه و تدوین مجموعه استانداردهای بین‌المللی مکمل در حوزه سیستم مدیریت انرژی کرده که مهم‌ترین آن‌ها همراه با نحوه ارتباطشان با یکدیگر و استاندارد مادر در شکل (۲) نشان داده شده است.
مجموعه استانداردهای بین‌المللی مکمل در حوزه سیستم مدیریت انرژی